metalurji sanayiilerin de kullanılmaktadır. Cam, seramik, deterjan, dolgu maddesi, filitre sanayilerinde en önemli girdidir. Cam. sanayiinde kristal eşya ve züccaciye imalatında; Seramik Sanayiinde ise Sır ve frit. yapımında, yer ve duvar karosunda izolatör, elektro-porselen, glazür, sofra eşyası ile. vitrifiye seramik yapımında Amamalzemelerimiz cam ve kurşundur. Camı kesmek için elmas uç. (Düz ve yuvarlak kesim yapmak için iki farklı elmas gereklidir.) Desen hazırlandıktan sonra çift ağızlı içince özel keseceği olan şablon makası normal makas görevi görür. Kurşunu kesmek ve camın içine sıkıştırmak için kullanılan bir vitray spatulası. 20–40 mm – beton üretimi ve yol dolgusu için ana malzeme. Kireçtaşı (dolomit) kırma taş. Kalsit karbonat (CaCO 3), zamanla bir kaya kütlesine yakın bir duruma sıkıştırılmıştır. Ana göstergelere göre çakılla aynıdır. Beton ürünlerde ve yol yapımında kullanılır. Ayırt edici özellik – beyaz renk. Granit kırma taş Formaldehit(kimya) metil alkolün yükseltgenmesiyle elde edilen, plastik, boya, ilaç yapımında ve tekstil sanayisinde kullanılan, suda iyi çözünen pis kokulu bir gazdır. Formaldehit CH2O formülüne sahip bir organik bileşiktir. Aldehitlerin en basit üyesidir, diğer ismi Metanal'dir. Karbonil grubunun boş olan iki bağına birer Plastkkarıştırıcı genel olarak silikon ve tahta spatula ile birlikte kullanılmaktadır. Mayalama Kapları: Çelik, cam, seramik, plastik ve benzeri malzemelerden olabilmektedir. Metal ve Plastik Ekmek ve Hamur Kesme Bıçakları: Ekmek ve Hamurun kesilmesinde, çzilmesinde, çevrilmesinde, unun temizlenmesinde olmazsa olmaz malzemelerdendir. Fast Money. Camın tarihi 4000 bin yıllık bir sürece dayanmaktadır. İlk zamanlarda yapılar için tercih edilmese de 18. yüzyıldan sonra popüler bir ürün haline gelmiştir. Düz camın üretiminde bazı ham maddeler ve su kullanılır. İhtiyaç duyulan maddeler; MagnezyumBeyaz mermerSoda külüDolomitSilis kumuNefalisinikVolkanik taşlar şeklinde sıralanabilir. Camın yapımı sırasında malzemeler kum halinde tercih edilir. Günümüzde en çok beyaz kum kullanılarak cam elde edilir. Cam fırınları 2000 dereceye kadar 6 saat ısıtıldıktan sonra cama istenen şekil verilmektedir. Cam ustaları da havayla camı şekillendirerek birbirinden farklı modeller oluşturabilir. Cam Temel Maddesi Nedir? Cam yapılırken bazı temel maddelerden yararlanılır. Silikondioksit adı verilen bu madde Türkçe’de çakmak taşı olarak bilinir. Doğada büyük oranda bulunan bu maddenin yanı sıra metal oksit ve alkali metal de cam yapımında kullanılmaktadır. Tercih edilecek materyaller ilk olarak toz haline getirilir. İşlemlerin daha pratik olarak tamamlanması için beyaz kum da kullanılmaktadır. Maddelerin yeteri kadar ufaltılmasının ardından elekten geçirme süreci başlar. Ortalama 2000 derece sıcaklıkta eritilen maddelerin köpüklenmemesi için de gerekli tedbirler alınmaktadır. Cam üretiminde soda, kireç ve kumun temel maddeler olduğu bilinir. Camın düşük sıcaklıkta daha akıcı hale gelmesini sağlayan sodanın yanı sıra kireç de kimyasal etkilere karşı camın dayanıklı olmasını sağlar. Bu üç madde bir araya getirilerek eritilerek cam üretimi yapılmaktadır. Gündelik yaşamda sıkça kullandığımız kalker, soda ve silis karışımları, normal camdan üretilir. Kristal camlarda ise silis oranı azdır. Üretilecek olan cama uygun olan maddelerin hazırlanması ve eritilmesinden sonra cam oluşmaktadır. Camın şekillendirme sürecinde ise şu yöntemler kullanılır; PreslemeLif haline getirmeSilindirleme ve dökmeÇekmeÜflemeYüzdürmeKöpük haline getirmeSavurma Camın kullanışlı bir hale getirilmesi için sırasıyla kesme, temperleme, rodajlama, lamine, renklendirme gibi işlemler yapılır Ayrıca folyolama, asit ve kumlama süreciyle camın son şekli hazırlanmış olunur. Camın Fiziksel Yapısı Nasıldır? Cam normal şartlarda saydam görünür. Bunun nedeni sıvı maddelerden üretilmesinden kaynaklıdır. Ayrıca cam diğer maddelerden erime noktası özelliğiyle ayrılır. Haliyle camın ısıtılması halinde yumuşaması ve talep edilen şekle girmesi mümkündür. Camı şekillendirmek için ortalama 800 derecenin üzerinde ısıya maruz kalması gerekir. Dayanıklılığı ve kalitesi de üretim sırasında kullanılan maddelerin oranlarına göre değişir. Ticari anlamda kullanılan camlar özel ve soda camları olarak iki alt başlıkta incelenir. Özel camların maliyeti fazladır. Soda camlar ise ticari alanda kullanılır ve maliyeti düşüktür. Camlar kimyasal dayanıklılığı, erime sıcaklığı ve elektrik iletkenliği bakımından üstün özelliklere sahip ürünlerdir. Bu yüzden dekoratif inşa malzemelerinden gözlüklere, televizyonlardan kapılara kadar geniş bir kullanım alanı mevcuttur. Madenler ve Kullanıldıkları YerlerAlçıtaşı İnşaat, kimya, çimento, tarım, tıp sanayilerinde ve radyoaktif artıkların örtülmesinde, Altın Kuyumculuk, diş hekimliği , endüstri alaşımlarında, para yapımında, iletken yapımında, Pallladyum, platinyum, gümüş altının yerine kullanılabilmektedir. Aluminyum En önemli kullanım alanı elektrik elektrik ile ilgili kullanım alanlarında, magnezyum, titanyum ve çelik yapı ve yer taşıma sistemlerinde, değişik metal bileşimleri, tahta ve çelik inşaat sektöründe, Alunit Gübre, çimento, seramik, şap, şeker, boya, kağıt, ilaç, sanayilerinde. Antimuan Kablo kaplama, döküm, folyo, havai fişek, seramik, cam, özel alaşımlı çelik, ateşe dayanıklı madde ve askeri malzeme yapımında, akü üretiminde, Krom, titanyum, çinko, zirkonyum ile olan bileşikleri boyada pigment ve sır malzemesi olarak, kadmiyum, bakır, seletit, streonsiyum bileşikleri kurşunun serleşmesinde, organik bileşikleri yanmayı geciktirici olarak kullanılır. Apatit Gübre ve fosforlu asit üretiminde kullanılmaktadır. Arduvaz Yazı tahtası, kiremit ve bilardo masası yapımında, Asbestİnşaat, makine, tekstil, boru, kağıt, kimya, boya, şeker, otomotiv sektöründe, BakırElektrik, elektronit, inşaat, kimya, turistik eşya, radyatör, boru, kimya, mühimmat yapımında, Elektrik kablolarında, elektrikli malzemelerde, otomobil radyatörlerinde, buzdolaplarında soğutucu tüplerde, titanyum ve çelik ısı değişim plakaları, optik fiber kablolar iletişim uygulamalarında, su borusu, bazı boru bağlantı elemanları gibi malzemelerinde bakır yerine plastik kullanılabilmektedir. Barit Sondaj çamurunda, boya, şeker, deri, elektronik, metalurji, seramik, cam, lastik sanayiinde, Baritin kullanıldığı en büyük alan petrol aramacılığında yapılan derin sondajlardır. Derin sondajlarda barit yerine selestin, ilmenit demir cevheri ve Almanya’da üretilen sentetik hematit barit yerine kullanılabilmektedir. Ancak barit kullanımına ciddi bir alternatif değildirler. BentonitÇok boyutlu ve değişik özelliklerinden dolayı, bentonitler çok geniş bir alanda kullanılmaktadır. Başlıcaları şunlardır. Döküm kalıplarının yapımında döküm kumunun birbirine bağlanmasının sağlamak amacı ile kullanılmaktadır. Refrakter karakterli ve üretim esnasında çıkan çeşitli gazları geçirgen özelliğinden dolayı gazların ortamdan uzaklaşmasını sağlar. Kağıt hamuruna katılırlarsa ince bünyeli dayanıklı ve temiz yüzeyli kağıdın elde edilmesi sağlanır. Bunun için bentonitin topraksız , sabun kayganlığında ve beyaz olması gerekir. Muşamba perde kumaş kordon vb. malzemenin üretiminde dolgu maddesi olarak kullanılırlar. Lastik üretiminde de yine dolgu maddesi olabilirler. Seramikçilikte ek hammadde olarak yararlanılarak üretilecek seramik malzemelere plastikte ve mukavemet kazandırır. Refrakter killere karıştırılarak refrakter malzeme üretiminde kullanıldıklarında üretim cihazların birkaç on misli dayanıklılık kazandırır. Portland çimentosunu teşkil edecek karışıma % 1 oranında bentonit eklendiğinde, üretim çimentosunun mekanik mukavemetinin arttığı ve donma süresinin kısaldığı belirlenmiştir. Arıtma tesislerinde geniş şekilde yararlanılır. Sondajcılık sektöründe çok önemli bir maddedir. Bentonit matkap tarafından parçalanan kaya parçacıklarını sirkülasyon yoluyla yüzeye taşınmasını sağlar. Sodaj esnasında delinen kuyunun cıdarında sızdırmaz bir tabaka oluşturarak sondaj suyunun kaçmasını önler. Sondajın durması esnasında jel oluşturarak kırılan parçaların tabana çökerek kuyunun tıkanmasını ve tijlerin sıkışmasını önler. Bentonit ayrıca kurşun kalem, renkli kalem pastel boya, camcı, macunu macun tutkal yapımında dolgu veya ara madde olarak kullanılır. Alçıda donma süresini kısaltıcı madde olarak yararlanılır. Bentonit doğrudan temizleyici bir madde olup saf haliyle sabunun % 20-50 ‘si kadar etkilidir. Bu bakımdan sabun veya diğer temizleyicilerin yapımında da geniş şekilde yararlanılır. Boksit Alüminyum üretiminde, aşındırıcı malzeme, alüminyumlu çimento, refrakter tuğla, sıva yapımında ve kimya endüstrisinde, Boksit sanayi boyutunda alüminyum üretiminde kullanılan tek hammaddedir. Buna rağmen anartosit, alunit, kömür atıkları, şistler diğer alümina kaynaklarıdır. Bu kaynaklardan kullanımı tesis ve yeni teknolojiler gerektirir. Ancak refrakter, alüminyumlu kimyasallar ve aşındırıcı üretiminde, Kynanit ve sillimanitten üretilen sentetik mullit boksitli refrakter yerine kullanılabilir. Silikon karbit ve alümina zirkon boksitli aşındırıcılar pahalı olmalarına karşın boksit kökenli aşındırıcılar yerine kullanılabilmektedir. Bor Borun kullanım alanları Cam Sanayii Kolemanit Porselen ve Emaye Sanayii ham bor ve rafine bor, temizleme ve beyazlatma Sodyum Perborat, Tarım Sodyum Pentaborat, Metaborat Abrasif Bor Karbür, Bor Nitrür, Titanyum Borür Refrakter Sanayii Bor elyafı, Stabor, Seramik, Metalik borürler, Metalürji Sanayi ham bor, rafine borlar, fluoboratlar, ferroborlar Yanmayı Önleyici çinko borat, baryum borat, bor fosfat, amonyum fluoboratlar, Kimyasal tepkime alkilleşme, polimerileşme, izomerleşme, Fotoğrafçılık, Tekstil yıkaması, Yapıştırıcılar, haşere öldürücüler, protein ayrıştırılması, boru çekme ve tel çekme, Dericilikte kireç söktürücü, Ahşap malzemede küflenmeyi önleyici Borun, sabun, deterjan, kaplama, yalıtım kullanım alanlarında değişik malzemeler kullanmak mümkündür. Örneğin sabun sektöründe, Na ve K yağ asitlerinin tuzları genellikle temizleme ve emülsiyon malzemeleri olarak kullanılır. Deterjan sektöründe klorin ağartıcılar veya enzimler kullanılabilir. Doğal soda da boru ikame eden bir mineraldir. Civa Tıp alanında, elektronik ve boya sanayilerinde soda ve klor üretiminde, ölçü aletleri sanayilerinde, Çinko Galvanizli saç üretimi ile otomotiv endüstrisinde, döküm kalıpları olarak yağlı boya ve lastik üretiminde, Demiremir-çelik endüstrisinde, Disten Refrakter harç ve sıva üretiminde, yüksek alüminli ateş tuğlası üretiminde ve diğer seramik hamurlarında kullanılmaktadır. Disten, andaluzit ve sillimanit gibi yüksek sıcaklıkta çok üstün vasfı refrakter bir malzeme olduğundan refrakter tuğlalar üretiminde önemli ölçüde yararlanılır. Çelik ve cam endüstrisi ; çimento fırınları, petrokimya ve seramik sektörü kullanıldığı başlıca alanlardır. Demirçelik sanayiinde potalarda kullanılan andaluzitli tuğlalardan iyi sonuçlar alınmaktadır. Diyatomit Şeker, asit vb. maddelerin süzdürülmesinde filitre olarak, boya, cila, haşere ilacı yapımında dolgu maddesi olarak, ısı ve ses yalıtım malzemesi olarak kullanılır. Diyatomitin yaygın olarak fitrelemede kullanılmaktadır. İşlenmiş diatomitin %85-90 oranında gözenekliliği başta bütün şeker sektörünün bira, şarap viski gibi içkilerin, yüzme havuzlarının, bütün meyve ve sebze sularının artık malzemeden ayıklanmasında kullanılır. Diyatomit az olan ülkeler, onun yerine asbesti kullanmaktadır. Diyatomit, endüstri sahalarındaki atıkların, şehir sularının, kimyasal ara maddelerin, madeni ve nebati yağların filtrasyonunda da kullanılmaktadır. Diyatomit hafifliği, dayanıklılığı kimyasal yönden nötrlüğü ısı ses ve elektriğe karşı duyarsızlığı , boyalarda , plastik ve lastik eşyalarda, kağıda, ilaçlarda, kozmetik alanda , cila kibrit, diş macunu vb. ürünlerde etkili şekilde dolgu maddesi olarak yararlanılmaktadır. Bazı diyatomitlerin %94 gibi yüksek oranda silis içermeleri onları kimyasal reaksiyonlara karşı çok dayanaklı hale getirmektedir. 1430’ derece gibi üst seviyedeki ergime sıcaklığı da bu özelliğini artırır. Bu tür ditatomitler ısıyı sesi ve elektriğe karşı izolasyon maddesi olarak kullanılmaktadır. Diyatomitler kendi ağırlıklarının 3-4 katı kadar sıvı emebildikleri için kedi, köpek vb hayvanların idrar atıklarını çok iyi absorbe etmek amacı ile de kullanılır. Diyatomitler , ayrıca kimyasal işlemlerde katalizör taşıyıcı bazı ortamlar için aşındırıcı ve yüzey temizleyici olarak da kullanılır. Dolomitemir çelik sanayii başta olmak üzere azot, şişe ve cam, seramik ve porselen sanayileri ile ziraat ve inşaat sektörlerinde kullanılır. Dolomitin kullanıldığı önemli alanlardan biri, fiziksel özelliklerine yani sertliğine ve dayanıklılığına bağlı olarak, mıcır ile beraber karayolu ve demiryolu malzemesi veya betonarma yapımında çimentoya karıştırılır ve harç malzemesi şeklinde değerlendirilir. Dolomit çimento, dolomitik sönmemiş kireç cam ve soda üretiminde hammaddede, demir çelik sanayiinde sinter yüksek fırınlarda refrakter malzeme ve curuf arıtıcı eleman, beyazlatıcı boya, dolgu maddesi olarak da kullanılmaktadır. Demir sektöründe kullanılan dolomitlerde, MgO’in en az % CaO’in en fazla % en fazla % 25 ve kükürtün en fazla % oranlarında olmaları gerekmektedir. Şişe ve cam endüstrisinde kullanılan dolomitlerde ise, MgO en az % 20, CaO en fazla % SiO2+Al2O3 en fazla % 2,82 ve kükürt en fazla % oranlarında olmalıdır. Feldispat Feldispatlar dünyada ve Türkiye’de cam sanayiinde, seramik sektöründe, kaynak elektrodu üretiminde, boya yapımında ve plastik madde elde edilmesinde kullanılır. Türkiye’nin feldispat tüketiminde etkili sektörler ise seramik ve cam sanayileridir. İnşaat tuğlalarını ve killerin dışında kaolin–kuvars-feldispat içeren karışımlardan porselen mutfak ve süs eşyaları, lavabolar, klozetler ve benzerleri gibi gereçler, elektrik enerjisinin naklinde elekroporselenler, yer ve duvar karoları üretilmektedir. Porselen ve seramik sanayiinin kil, kaloin,kuvars, ve feldispat gibi dört ana hammaddesinin ve kalsiyum ve kalsiyum karbonatla vollastonit gibi iki yardımcı elemanlarının bu üretimdeki esas görevleri ve genel özellik girdileri kısaca şöyle özetlenebilir. Feldispatlar, seramiğin pişirilmesi esnasında bünyede doğması ve gelişmesi gereken içsel ergimeyi sağlamakta ve hızlandırmaktadır. Böylece doğal karışımın fiziksel özelliği ve bileşim giderek değişmekte ham malzeme porselen seramik madde haline metal alüminyum üretiminde elektroliz olarak, seramik, demir-çelik, cam, hidroklorik asit sanayilerinde kullanılır. Flüoritin en çok kullanıldığı sektör demir-çelik’dir. Fırın şarjına eritici olarak katılan fluorit, eriyiğine akışkanlık verdiği gibi, cevher içinde istenmeyen kükürt ve fosfat P2O5’ın curufa karışarak uzaklaşmasını sağlar. Ancak bu işlemi gerçekleştirmek için, fluorit cevherindeki CaF2 oranının en az %70, SiO2 nin en fazla %20 ve kükürdün yine en fazla %15 olması gerekir. Ülkemizde bu tür fluorit üretilmediğinden ve bol bulunduğundan bu işlem için kolemanitler, kullanılmaktadır. Alüminyum sanayiinde, alüminyum oksidin indirgenmesinde, flüor tuzlarından kriyolit Na2, AIF6 ve alüminyum flüorirden AI2F6 yararlanmakta ve genel tüketimin %10-20 sini teşkil etmektedir. Flüorit, kimya sanayiinde başka hidroflüorik asit H2SiF6 sodyum silika –flüorür Na2SiF6 potasyum silika-Florür aF gibi çok sayıda maddenin üretiminde kullanılır. Ayrıca Flüoritten, çimento sanayiinde, hammadde karışımının erime noktasının düşürülmesinde cam ve emaye sanayiinde , patlamada ve mal can imalinde döküm ve plastik sanayiinde, zararlı böcekleri öldürücü ve gıda maddelerini koruyucu ilaç yapımında boya sektöründe ve suların flüorlanmasından yararlanılmaktadır. Fosfat Gübre sanayi, yem, deterjan ,ilaç sanayiinde, diş macunu, böcek ilaçları ile diğer zehir maddeleri yapımında, Glokoni Tabii gübre olarak, boya sanayine, şeker, bira, kanyak, tekstil, su sertliğindi giderici olarak, döküm ve seramik endüstrisinde, Grafit Grafitler içinde kil istenmeyen maddedir. Kaliteli kil iyi bir elektrik geçirgenidir. Batarya, pil yapımında, elektrot üretiminde, fren balatası üretiminde, kalıp yapımında, makine yataklarının yağlanmasında, kurşun kalem, boya üretimi, çini mürekkebi, karbon kağıdı yapımında kullanılır. Granit Granitlerden genellikle inşaat sektöründe kaplama malzemesi olarak kullanılır. GümüşKuyumculuk ,diş hekimliği, endüstri alaşımlarında, optik ayna yapımında, Jips ve AnhidritKabartmalarda döküm ve sargılarda , süfirik asit elde etmede, çimento, gübre, boya, emaye, porselen, jips tabakaları yapımında, KadmiyumKaplama olarak daha çok elektrik, elektronik, otomotiv, uzay ve boya sanayilerinde, Kalay Uçak ve gemi endüstrisi ile elektronik ve elektrik sanayiinde geniş bir alanda, boya, parfüm, sabun gibi kimya sanayiinde, matbaacılıkta,mutfak malzemeleri ve cam endüstrisinde, lehim alaşımlarında, Kalsit Boya sektöründe kullanılan kalsiyum karbonatların boyutu en fazla 20 mikron olmalıdır. Plastik sektöründe kullanılanların boyutlarının da 0,1-20 mikron gibi daha küçük boyutta olması gerekir. Kağıt sektöründe dolgu ve kaplama maddesi olan kalsiyum karbonat giderek kaolinin yerini almaktadır. Bu Pazar için kalsitin -2 ila -20 mikron gibi çok ince boyutta ve sulu olarak öğütülmüş olması gerekmektedir. Kullanıldığı son alanlar inşaat ve asfalt sektörleridir. Burada kalsit kırılmış olarak kullanılır. Kaolin Seramik, kağıt, boya ve refrakter sanayilerinde kullanılmaktadır. ABD ve Avrupa ülkelerin kaolinin % 80’i kağıt ve ince seramikte kullanıldığı halde, Türkiye’de bu sektöre sadece %6’sı girmektedir. Kaba seramik ve cam sektöründe %79 gibi büyük bir kısmı harcanmakta geri kalan % 15’i ise çimento sektöründe kullanılmaktadır. Kaya TuzuYiyecek olarak, kara yollarında buzlanmayı önleyici olarak, ilaç, tekstil ve sanayii ile metalürji de, KıymetliTaşlarKuvars kristalleri gibi elekronik sanayiinde, ziynet eşyası yapımında, Kil Serk+Ref. Seramik ve refrakter,cam , cam, demir-çelik, çimento, Kireçtaşıİnşaat sektöründe, metalürji, kimya, kağıt ve selüloz, seramik, petrol, maddeleri, lastik ve plastik, boya sanayiinde ayrıca hijyenik amaçlarla ve tarım sektöründe, KriyolitAlümiyum sanayiinde, sodyum , tuzlarının sodyum tuzlarının yapımında, cam, seramik ve emaye sanayiinde, tarımda haşere zehiri olarak kullanılır. Son yıllarda alüminyum üretiminde kriyolit veya yapay kriyolitden başka hidroflüorik asit, sodyum karbonat ve alüminyum hidrat karışımı bir başka yapay üründen ileri derecede yararlanılmaya başlanmıştır. Kriyolit seramik endüstrisinde beyazlatıcı ve camlaştırıcı olarak ta kullanılır. Ayrıca zımparataşı veya benzeri aşındırıcıların ana yapıştırıcı maddesidir. Kaynak çubuklarının üzeri kriyoliitle kaplanır. Kriyolit zararlı böcekleri öldürücü ilaçların da aktif elemanıdır. KromMetalürjide paslanmaz çelik üretiminde, sodyum-bi-kromat üretiminde, refrakter tuğla üretiminde, renk verici olarak, kaplamacılıkta, deri işletmeciliğinde, ağaç empresyonunda, fotoğrafçılıkta, emaye, seramik endüstrisinde, Ferrokrom, krom kimyasalları ve krom refrakterleri için krom yerine kullanılabilecek diğer bir malzeme yoktur. Paslanmaz çelik başta olma üzere üstün özellikli alaşımlarda kromun yerini başka bir malzeme kullanılamamaktadır. Kromun yerine kullanılabilecek tek malzeme hurdasıdır. Kurşun Akü imalatı, mühimmat, renkli televizyon tüplerinin yapımında, mermi üretiminde, ağırlık malzemesi, Kuvars Cam, deterjan, boya, ,seramik, elektronik, yarı kıymetli süs taşları sanayiinde, Kuvarsit Cam, seramik, inşaat ve refrakter malzemesi silika tuğla yapımında hammadde boya, deterjan, ve hafif gaz-beton yapı elemanlarının üretiminde yardımcı ana madde olarak ayrıca, ferro silisyum ferro –krom üretiminde ve demir-çelik sanayiinde geniş şekilde kullanılmaktadır. Kuvars kumu Kuvars kumu cam sanayiinde, kristal cam eşya zücaciye ve düz cam imalinde kullanılır. Döküm sanayiinin en önemli girdilerinden biridir. Seramik sanayiinde sır ve frit yapımında, duvar ve yer karolarında fayansçılıkta, elektroporselenlerin yapımında, filitre sanayiinde de kuvars kumu önemli miktarda kullanılmaktadır. Gühercile %85’i azotlu, gübre, olarak % 15’i patlayıcı madde yapımında, Kükürt Petro-kimya, kibrit, ilaç, lastik, tekstil, tarım, savunma sanayilerinde, Losit Sun’i gübre yapımında ve alüminyum metali üretiminde, Manganez Demir-çelik endüstrisinde, kimya sanayiinde, pil-batarya, elektrolitik çinko üretimi, cam ve seramik endüstrisi, kaynak sanayii, tarım sektörü, Manyezit Metalürjide refrakter tuğla yapımında, çimento, seramik, kimya, kağıt, cam sanayiinde kullanılmaktadır. Sinter manyezitlerden bazik refrakter tuğlalar ve monolitik malzeme üretilir. Bunlar metal rafine endüstrisinin ve çimento fabrikalarının firmalarının ve çeşitli potaların örülmesinde kullanılırlar. Kostik kalsine manyezitlerin tüketim alanları daha değişiktir. Başlıca olarak tarım sektöründe ince ince taneliler hayvan yemi iri taneliler ise gübre inşaat sektöründe askı taban izolasyon blokları ve hafif yapı elemanlarının yapımı, ilaç endüstrisinde ve tıpta bir çok sıhhi malzeme üretimi kimya sektöründe magnezyumlu bileşiklerin üretimi, uranyum alanında uranyum oksit elde ederken kullanılan karbonat devrelerinde absorban ve katalizör, yağların veya hızlı çalışan motorların mayilerinin içinde oluşan asitlerin nötrleştirilmesinde katkı maddesi, kağıt lastik ve plastik sektörlerinde, yardımcı hammadde veya katkı maddesi olarak yararlanılır. Marn Endüstride çimento hammaddesi olarak, Mermer-Oniks İnşaat, el sanatları , boya soda, yem, suni gübre sanayilerinde, Mika Muskovitler ısı izalatörü olarak termostatlarda , kaynak çubuklarında, oksijen tüplerinde, soba pencerelerinde, radyo tüpleri ve ısınmaya karşı eşyalarda veya onların parçalarında kullanılırlar. Mikalardan vakumlu tüplerde ve yüksek performanslı kondansatörlerde de yararlanıldığından askeri amaç ile Boya maddesi, alaşım elementi, katalizatör, makine, elektrik, paslanmaz çelik ve diğer çelik sanayilerinde, ayrıca sürtünmeyi azaltıcı özelliğinden dolayı motor yağlarına katkı maddesi olarak, Nefelinli siyanit Nefelinli siyanitler feldispat kaynağı oldukları gibi, doğrudan cam sanayiinde, levha cam, televizyon tüpü, ampul, cam bloklar ve cam yünü üretiminde kullanılırlar. Isıya dayanıklı borosilikatlı camlar ile, %0,08-0,1 oranında Fe2O3 içeren nefelinli siyanitlerden renkli cam üretilmektedir. Nefelinli siyanitler, seramik endüstrisinde, boya sanayiinde alüminyum, çimento ve alkali madde üretiminde kullanılır. Nefelinli siyanitlerin bazı türleri de süs eşyası yapımında kullanılmaktadır. Nikel Nikel alaşımları olarak korozyona karşı, mutfak gereçleri, iş ve ev aletleri, hastane aletlerinin üretiminde, protez yapımında, makine üretimlerinde, gemi endüstrisinde, yapı malzemelerinde, motor araç ve gerekçelerinde, Olivin Çelik dökümünde , kalıp malzemesi olarak , forsterit tuğlaları yapımında kullanılır. Olivinler ileri ülkelerin demir-çelik sanayi alanlarında, eritici curuf düzenleyici ve sinterleşme derecesini düşürücü olarak kullanılmaktadır. Bu özelliklerinden dolayı yüksek fırınlarda kok tüketiminde tasarruflu tüketilen kok kömürü % 20 oranında azalmaktadır. Diğer kullanım alan ise refrakter sektörüdür. Forsteritler , kimyasal bağlı tuğlalar gibi, çeşitli alanlarda diğer refrakterlerle bazı sanayi birimlerinin yapılarının imalinde kullanılmaktadır. Olivin yüksek yoğunluğundan dolayı ağır çimento üretiminde yararlanılan bir maddededir. Bu suretle elde olonan çimentolar,üstlerine aldıkları ağır yükler ve içinde bulundukları yüksek enerji ortam nedeniyle çok sağlam ve dayanıklı olması gereken denizlerdeki petrol platformlarının inşasında kullanırlar.. Olivin veya dunit blokları, güvenliği az zeminlerden geçen demiryollarının temelinde duraylılığı sağlamak için kullanıldığı gibi bunlardan kırılıp balast mıcır da sağlanır. Perlit Perlit inşaat sektöründe, sıva, hafif yalıtım betonu, hafif yapı elemanları, ısı ve ses yalıtım betonu , ısı ve ses yalıtım yüzey panoları ve özel amaçlı perlit betonları yapımında kullanılır. Ayrıca perlit tarımda sera hazırlanmasında, katkı maddesi olarak seramik sektöründe ve cam üretiminde, dolgu maddesi olarak ilaç ve kimya alanında, sıcağa karşı dolgu malzemesi olarak kullanılır. Profillit Seramik, dolgu ve refrakter tuğla sanayilerinde, çimento beyaz çimento, Pomza Pomza 0,5-1 gr /cm3 yoğunluğuyla, kumdan ve çakıldan çok hafiftir. Harcına pomza katılarak elde edilen beton birimler kum ve çakıl ile üretilenlerden daha hafiftir. Hafif malzemenin inşaat sektöründe işcilik ve malzeme gibi avantajları vardır. Pomzanın ısı geçirgenlik indeksi normal betondan 6 defa küçüktür. Bu önemli özelliği inşaat sektöründe kullanılmasını cazip hale getirir. Pomzalar çok iyi vasflı ve hafif dereceli aşındırıcılardır. Sertlikleri 7’yi hatta 8’i geçen zımpara türü aşındırıcılar yanında 5-6 dereceli sertliklerde kullanılabilmektedir. Pomzaların kullanıldığı bir diğer alan da taş-yıkamadır. Bunun için 8-12 cm. Boyutunda temiz asit pomzalar kullanılır. Yıkama ile kot ve kumaşlar ağartılmaktadır. Öğütülmüş ponzanın sıkıştırılıp ve hiç bir yapıştırıcı kullanılmadan pişirilmesiyle, kozmetik ponzası elde edilir. Ponza tarımda da karıştırılarak , yüzeye serpilen böcek ilaçları hafifliklerinden dolayı yüzeyde kalmakta ve sürekli yüzeyde hareketli olan böcekleri etkiler. Ponza, tarım toprağının özel hale getirilmesinde, nemli tutulmasında veya toprağın mevcut özelliğinin korunmasında da kullanılır. Ponza, aşındırarak temizleme, kimyada filtrasyon, seramikçilikte dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Potas Tarımda gübre olarak, %5 kimya sanayiinde datarjan-cam-seramik-tekstil Lületaşı Pipo ve hediyelik süs eşyası imalinde, Sepiyolit Boya, seramik, dolgu, tarım, hayvancılık yağ rafinasyonunda, Sillimanit Rafrakter ve Seramik sanayiinde, Soda Soda Kilit kostik soda sodyum bikarbonat, çamaşır sodası, soda küllü, sabun, deterjan, su yumuşatıcı, cam sasnayiinde ve yangın söndürmede , demiz dışı metalurjide, kağıt hamuru ve haşarat öldürücü ilaçlarda, kağıt, cam, tekstil ve boya sanayiinde, patlayıcı madde suni gübre yapımında, Sodyum sülfateterjan, tekstil, kağıt ve cam sanayiinde, zırnık eldesinde, Stronsiyum Televizyon tüpü yapımında, bileşikler halinde, renkli havai fişek, imalinde, elektrik endüstrisinde, mıknatıs yapımında, cam sanayiinde, piroteknikte, parlatma ve beyazlatıcı işleminde ve boya sanayiinde, Şiferton Ateş tuğlası yapımında, Talk Seramik, boya, kaplama, dolgu, çatı malzemesi, lastik, kağıt, plastik, kozmatik, ilaç, mürekkep, filitre sanayiinde kullanılır. Talk yumuşaklığı, pürüzsüz oluşu, parlaklığı rutubet içermesi düşük oranda yağ emme özelliği, yüksek dielektrik mukavemeti, sıcaklığı direnci gibi niteliklerinden dolayı birçok alanda kullanılmaktadır. Yukarıda belirtilenlere ilaveten, ilaç sektörü, genel kozmetik sanayi otomotiv sektörü için cila çatı malzemesi deri işleme ve tebeşirlerin yapımında kullanılır. Türkiye’de en çok %25 lastik ve %20 seramik üretiminde kullanılmaktadır. Bunları %16 tarım ilaçları, %14 boya sektörü, % 50 pudra, % 4 kağıt endüstrisi ile %16 oranında döküm plastik gibi diğer alanlarda kullanılmaktadır. Tebeşir Bezir yağı ile karıştırılarak cam macunu, kireç üretimi ve porlant çimentosunda, Titan Ağırlıklı olarak savunma amaçlı kullanılan bir uzay araçlarında, zırhlı araç imalinde, demiryolu rayları ile lokomotif ve vagon tekerleklerinde, boya sanayiinde, diş hekimliğinde ve tekstil endüstrisinde, plastik, ilaç, ve kimya sanayiinde, Trona Doğal soda mineralidir. Rafineri ile soda No 2003 haline getirilerek kullanılır. Vanadyum Daha çok demir-çelik sanayiinde, ayrıca katalizör olarak, boya ve matbaa sanayiinde, Vermikulit İnşaat Sıva, tarım, boya,lastik, plastik, sondaj, çamur sanayiinde Volfram Kimya, uçak endüstrisi, elektrik , kesici ve delici makine üretiminde, yüksek ısıya, aşırmaya dayanıklı çelik üretiminde, Vollastonit Ana kullanım alanı seramik endüstrisidir. Ayrıca plastik ve boya sanayiinde, asbest alternatifi olarak, Seramikte pişirme süresini azaltır. Zeolit -Doğal gazlardaki karbondioksitin bileşiminden uzaklaştırılmasında, -Petrol ve doğal gaz sahalarında, rezervlerin ve paleojeolojik koşulların belirlenmesinde, -Katalizör olarak rafinerlerde -Kalsiyum ve magnezyum içeren ağır suyun yumuşatılmasında, -Şehirlerin ve endüstri tesislerinin atık sularındaki azot ve istemeyen bazı ağır mineral iyonlarının alınmasında , – Oksijen azalan ortamlarda, azotlu absorblayarak azaltıp buraya oksijenli hava akımının sağlanmasında kullanılır. -Tarımda bazı istenmeyen katyonları tutarak, toprak kirliliğinin önlenmesinde -Arazilerde gübrelenmelerden sonra, toprağın tarıma hazırlanmasında, -Hayvancılıkta sığır, tavuk gibi hayvanların yemlerine belirli oranda katılarak besi amacı ile, – Göl ve göletler çevresindeki biyolojik atıkların oluşturduğu doğal kirliliğin önlenmesinde, – Canlı balık ve diğer su kültürlerinin şeklinde, ihtiyaç duyulan oksijence zengin havanın sağlanmasında kullanılır. Zeolitler, çimento sektöründe puzolanik madde olarak, kağıt üretiminde, hafif agrega üretiminde de kullanılır. Zımpara Aşındırıcı ve inşaat sanayiinde, Zirkonyum Zirkonun kullanılabilmesi için zirkondan zirkonyum elementinin elde edilmesi gerekir. Bu amaçla zirkonun indirgenmesi ve elektrolize edilmesi gerekir. Zirkonun tüketiminde ilk sırayı refrakter sektörü alır. Televizyon, çelik ve cam sektörü de zirkonun kullanıldığı diğer alanlarıdır. Dolomit, kireçtaşlarından CaO'in yerini kısmen veya tamamen MgO'in alması ile oluşmaktadır. Bu yüzden bileşimi açısından kireçtaşları ile ilişkisi olup, yanalda ve düşeyde daima kireçtaşları ile geçişlidir. DOLOMİT GİRİŞ Tanım ve Sınıflandırma Bileşimi CaMgCO32 olan ve bir çift karbon bileşiği olan dolomitin, kalsitten ayrı özellikte bir mineral olduğu ilk kez Fransız Jeolog Dolomiev Sylusion tarafından belirlenmiştir. Dolomit, kireçtaşlarından CaO'in yerini kısmen veya tamamen MgO'in alması ile oluşmaktadır. Bu yüzden bileşimi açısından kireçtaşları ile ilişkisi olup, yanalda ve düşeyde daima kireçtaşları ile geçişlidir. Bünyedeki kalsit ve dolomit oranlarına göre bazı araştırmacılar tarafından şu şekilde sınıflandırılmaktadır; % 10'dan az kalsit, % 90'dan fazla dolomit; Dolomit % 10-50 kalsit, % 50-90 dolomit; Kalkerli dolomit % 50-90 kalsit, % 10-50 dolomit; Dolomitik kireçtaşı % 90-95 kalsit, % 5-10 dolomit; Mg'lu kireçtaşı % 95'den fazla kalsit, % 5'den az dolomit; Kireçtaşı Ticari olarak dolomite çeşitli ısı değerlerinde işlemler uygulanabilir. Kalsinasyon işlemi uygulanmamış dolomite "ham dolomit", 1100 oC'de ısıl işleme tutulmuş dolomite "kalsine dolomit", 1850-1950 oC arasında ısıl işleme tabi tutulmuş dolomite ise "sinter dolomit" denir.. Mineraloji Prensip olarak karbonatlı kayaçlardan kireçtaşı ve dolomit, endüstride kullanılan en önemli kayaçlardır. Kireçtaşı, çoğunlukla CaCO3 içeren sedimanter bir kayaçtır. Dolomit ise CaCO3 ve MgCO3 içeren kayaçlardır. Aragonit CaCO3 kalsitle aynı kimyasal özelliğe sahip olmasına rağmen kristal yapısı bakımından farklıdır. Aragonit, kalsitin zaman içerisinde altere olması ile oluşmuş metastabil bir mineraldir. Diğer karbonatlı mineraller siderit FeCO3, ankerit Ca2MgFeCO3 ve magnezit MgCO3 'dır. Magnezit genellikle kireçtaşı ve dolomitle beraber bulunur ancak az miktarda bütünün içinde yer almaktadır. Benzer özellikleri sebebiyle, karbonatlı mineralleri bir diğerinden ayırt etmek pek kolay olmamaktadır. Özgül ağırlık, renk, kristal formu ve diğer fiziksel özellikleri, kayacın monomineralik olması koşuluyla, tanımlamalarda yardımcı olmaktadır. Seyreltilmiş hidroklorik asit çözeltisinde farklı minerallerin çözünme hızları, bu tür minerallerin arazide tanınmaları için yararlı bir yöntem olarak bilinmektedir. Kalsit, seyreltilmiş HCI çözeltisinde dolomitten çok daha fazla çözünmektedir. Böylece eğer taze bir yüzey üzerinde bu yöntem denenecek olursa, dolomitin bulunduğu yüzeye el lensi ile bakıldığında çeşitli rölyefler görülecektir. Diğer bir teknik boyama tekniğidir bu teknik aslında aragonit-kalsit ve dolomit yönünde azalan çözünme farklılığı esasına dayanmaktadır. Ancak bu yöntemin arazide kullanılması oldukça zordur, genellikle laboratuar ortamında kullanılmaktadır. X-Ray difraktometre teknikleri esas olarak iri boyutlu numunelerin karbonat mineralojisinin laboratuar ortamında belirlenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde kayaç içerisindeki kalsit dolomit oranı veya bu minerallerin yüzde değerleri bilinen bir standarda göre kıyaslanarak bulunabilir. Binoküler mikroskop kullanılarak yapılan ince kesit analizleri de bu karbonatlı kayaçların tanınmalarında yardımcı olmaktadır. Kalsit, dolomit ve ankerit'in ince kesitlerde boyama işlemi yapılmadan tanınmaları oldukça zordur. Bu tanımlamalar sırasında, karbonat taneciklerinin tipi, dokusu ve yapıları araştırılmaktadır. Tanımlamalarda kullanılan en önemli unsurlardan birisi de fosil ve fosil izleridir. Diğer önemli bir ayırt edici özellik de renktir. Renk minerallerin kabaca saflığı hakkında fikir sahibi olunmasına yardımcı olur. Ancak, bunun yanıltıcı da olabileceği unutulmamalıdır. Karbonat dışı mineralin küçük bir miktarı, renk değişiminin olması için yeterli olmaktadır. En meşhur yapı taşlarından, Hindistan kireçtaşı % 'den daha az Fe2O3 içermekte ve bu içerik, malzemeye kahverengi ve sarımsı kahverengi bir renk vermektedir. Keza, Carthage Mermeri ise kahverengi ve fosilli bir malzeme olup, % daha az demir ve alüminyum oksit içermektedir. Çok yüksek saflıktaki kireçtaşları, hafif kahverengi ile kül renginden beyaza uzanan bir renk içermektedir. Yeşil ve kül rengi gibi renkler içeren kireçtaşları genellikle, demiroksit veya karbonlu materyal içerdiğinin göstergesi olarak algılanmaktadır. Oksidasyon durumu arttıkça, renkler yeşile, kahverengiye ve kırmızıya doğru değişmektedir. Renk referans kartı, kayaç tanımlamalarında önemli katkı sağlayabilmektedir. Karbonatlı kayaçlardaki değişik miktarda ve tipte bulunan safsızlıklar, eğer söz konusu kayaçların yararlılık derecesini etkiliyorlarsa ekonomik açıdan önemli olmaktadırlar. Her safsızlık ile ilgili olarak en önemli iki soru vardır. Bunlar; ne kadar bulunur ve dağılımı nasıldır? sorularıdır. Bu safsızlıkların dikkate değer bir miktarı, kayaç içinde dissemine dağılımı ise bazı kullanım alanları için sorun yaratmayabilmektedir. Diğer taraftan safsızlıklar tabakalı bir şekilde kayaç içinde konsantre olmuşsa, bunlar bir zayıflık düzlemi oluşturarak, kayacın performansını olumsuz yönde etkileyebilmektedirler. Karbonatlı kayaçlar içinde yer alan ve en iyi bilinen safsızlık, kildir. Kil mineralleri esas olarak, Kaolinit, İllit, Klorit, Smektit veya bunların karışımından oluşmakta ve kayaç içersinde dissemine veya tabakalı halde bulanabilmektedir. Kil'in temel moleküler yapısı silika tetrahedrali bir silika atomu ve dört oksijen atomu ve alüminyum ve/veya magnezyum oktahedrali alüminyum veya magnezyum atomu ve altı hidroksil iyonu şeklindedir. Diğer kimyasal elementler yapı içinde dağılmış halde bulunmaktadır. Bu yüzden de kimyasal analiz yolu ile kil mineralinin yapısını anlamak mümkün olmamaktadır. Ancak kil minerallerini tanımlamak gerekliyse, x ışınları, diferansiyel termik analiz veya elektron mikroskopu yardımıyla tanımlamak mümkün olmaktadır. Çört başka bir bilinen emprüte olarak karbonatlı kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Çört'ler, nodüler lensler veya yataklar halinde veya dissemine olarak bütün kayaç içinde gözlenebilmektedir. Esas olarak çörtler çok küçük taneli 1 - 10 Mikron kuvars tanelerinden oluşmaktadır. Çört'ler genellikle bütün renklerde bulunmaktadır. Ağır çörtlerin sertlikleri 7 civarındadır ve kırma işlemleri sırasında büyük aşınmalara yol açmaktadırlar. Poröz çörtler ise esas olarak geniş yüzeyli olmaları sebebiyle alkaliler içinde çözünebilmekte ve kimyasal reaksiyona girebilmektedirler. Bu yüzden de beton yapımında sorun çıkarmaktadırlar. Silikat, karbonatlı kayaçlarda ayrı bir yapıda silt veya kum tanesi boyutunda kuvars mineralleri halinde bulunmaktadır. Bazen kuvars, damarlar halinde de bulunabilmektedir. Klastik yapılı kireçtaşları özellikle dikkate değer bir oranda kuvars, silt ve kum içerebilmektedirler. Bu taneler etrafı karbonat ile kaplanarak oolitik bir yapı gösterebilmektedirler. Çok ince taneli dissemine olmuş organik maddeler dolomit ve kireçtaşlarının en bilinen yapısal elemanlarındandır. Bu maddeler kahverengi ve siyah renkli kayaçların oluşmasına sebep olabilmektedirler. Bunlara örnek olarak, bitümlü malzemeler, petrol ve benzerleri verilebilir. İnce kesitlerde çözünmeyen artıkların incelenmesinde çoğu karbonatlı kayaçlarda değişik oranlarda iz minerallere de rastlanmaktadır. Ancak bunların endüstriyel kullanımında pek fazla zararları bulunmamaktadır. Örn. Cam Sanayiinde ancak yapı elemanı olarak kullanılmaları sırasında, ürünün fiziksel özelliklerini etkilediklerinden bir miktar dezavantaj da oluşturabilmektedirler. Oluşum Ekonomik öneme sahip çoğu karbonatlı kayaçlar, kısmen veya tamamen biyolojik olarak deniz suyundan veya sığ deniz ortamında oluşmuşlardır. İçinde fosil bulunan bir kireçtaşı kesin olarak oluşumunun biyolojik bir orijinden geldiğini kanıtlar. Ancak herhangi bir tanımlayıcı unsur yoksa ve ince taneli bir yapı ise bunun küçük organizmalardan türediği anlaşılmalıdır. Örneğin kil ve silt boyutlu partiküller, ölü alglerin aragonitik keskin kabukları olabilir. Çekirdek etrafında kalsiyum karbonat birikmesi ile oluşan oolitler, yine alglerin aktivitesi ile oluşmuş olabileceği ihtimalini güçlendirmektedir. Bazı bölgelerde mercan ve kalkerli alg'lerki bunlar kireç saklayan organizmalardır, zamanında dalgalara karşı koyan ve resif reef adı verilen büyük dalga kıran yapılar oluşturuyorlardı. Bu yapıların biyolojik aktif unsurları genellikle sığ denizlerde yer almakta olmalarından dolayı da oolitik formdan, iç içe geçmiş kalsiyum karbonatlı konsantrik yumrular oluşturmuşlardır. Zaman içinde çökelme ortamında biriken bu canlılar karbonatlı kayaçların oluşumuna kaynak teşkil etmişlerdir. Karbonatlı kayaçların oluşumunu sağlayan bu depolanma alanlarının çevresi, oluşacak kayaçın saflığını, şeklini ve boyutunu ortaya koyması açısından oldukça önemli olmaktadır. Yüksek enerji zonlarında oluşan ve çok az karbonat dışı metaryal içermeyen kireçtaşları, yüksek saflıktaki karbonat minerallerinin kaynağını oluşturmaktadır. Düşük enerji alanlarında oluşan Mikrit ise çok kil, silt ve karbonat dışı mineral içermektedir. Karbonat sedimanları depolama işlemi sonrası alterasyon ve modifikasyona son derece duyarlı olmaktadırlar. Dolomit'in orijini ekonomik jeologlar tarafından özellikle önemli olmaktadır. Bazı dolomitler, deniz suyunun presipitasyonu ile oluşurken, çoğu dolomitler, yüksek tuzluluktaki sular tarafından kalsiyum karbonatlı sedimanların veya kayaçların alterasyonu ile oluşmuşlardır. 1950'lerden sonraki karbonatlı kayaçların oluşumu üzerine yapılan modern araştırmalar, karbonatlı kayaçların sınıflandırılması konusunda dikkate değer bir etki yaratmıştır. Yeni bulunan bilgilerle çok sayıda sınıflama yapılmıştır. Endüstriyel jeologların nihai amacı karbonatlı kayaçların orijinini bulmak değil onların kullanımına yönelik kimyasal ve fiziksel özelliklerini ortaya koyan bir sınıflama yapmak olmuştur. Karbonatlı kayaçlarla ilgili bir çok yaklaşımlar, klasifikasyon şeması temelinde yapılmaktadır. Ancak en yararlı kullanımı belki de onun kompozisyonu ve dokusu üzerinde yapılan sınıflamalardır. Kompozisyonu incelenirken en başta gelen husus kimyasal yapısı, tane veya fosil tipini saptama gibi minerolojik çalışmalardır. Dokuya ilişkin çalışmalar daha çok oluşum ve oluşum sonrası gelişen olaylara ışık tutan gözeneklilik, tane boyutu, kireç çamuru ve tane oranı gibi özelliklerdir. Karbonatlı kayaçlar doğada nadiren monomineralik yapıda bulunurlar. Bu kayaçların minerolojik bir klasifikasyonunun yapılabilmesi için, kalsit, dolomit ve karbonat dışı minerallerinin miktarındaki değişimlerin dikkate alınması gereklidir Şekil 1. Kayaç tanımlamasının yapılabilmesi için böyle bir sınıflama yapılması, eğer yapısal parametreler de elde edildi ise, son derece gereklidir, ancak endüstriyel amaçlar için yeterli değildir. Kireçtaşı ve dolomitin endüstriyel kullanımında her ne kadar benzerlik bulunsa da belirli kullanım alanları için belirli daha özel kimyasal özelliklerin bulunması gerekmektedir. Bu özel gereksinmeler mineralojik özelliklerden çok kimyasal özelliklere dayanmaktadır. Bunlar CaCO3 veya CaO, MgCO3 veya MgO veya her iki oranın belli bir değerde olması safsızlıkların de tolere edilebilir ölçekte olmasıdır. Pratik bir kimyasal sınıflama örneğin % daha fazla CaCO3 içeren kireçtaşları, en yüksek kaliteli kireçtaşı, % 95'den fazla CaCO3 içerenler yüksek kaliteli, yüksek saflıktaki karbonatlı kayaç için ise CaCO3 + MgCO3 oranının % 95'den fazla olması gerekmektedir. Yüksek magnezyumlu dolomitler için % 43'den fazla MgCO3 pür dolomit % dolomit içerir içermesi gerekmektedir. Mineralojik klasifikasyon sırasında yapılan dokusal klasifikasyon, karbonatlı kayaçların orijinini saptamaya yönelik jeolojik incelemelerden birisidir. Leighton ve Pendexter 1962 tarafından yapılan böyle bir çalışma, bir çok kireçtaşı için tane yapısı, mikrit miktarı kireç çamur karışımı, çimento ve porozite gibi dört yapısal bileşenin göreceli olarak oranını karakterize ederek yapılmıştır. Taneli ve mikrinitik malzemenin göreceli olanı, bir nomenclatural sistemin temelini oluşturmaktadır. Kuvvetli dip akıntıların olduğu bölgelerde çamurların yataklanamamasından dolayı su akıntıları önemli ip uçları vermektedir. Diğer klasifikasyonlar, Folk1962, Dunham1962 tarafından, tane/çamur oranına göre yapılmıştır. Dolomit sınıflandırılmasında özel bir problem bulunmakta ve kireçtaşlarında olduğu gibi sınıflandırma yapmak mümkün olmamaktadır. Yataklanma sırasında dokusunun korunmuş olması durumunda, dokusal bir sınıflama yapmak mümkündür. Ancak çoğu zaman, esas doku kaybolmuş, onun yerine doku izleri yer almıştır. Birincil orijinli dolomitler için kiristal büyüklüğüne göre bir sınıflama yapılır. Şekil 1. Karbonatlı Kayaçların CaO ve MgO Oranına Göre Sınıflandırılması. DÜNYADA DURUM Rezervler Sedimanter kayaçlar yeryüzünün % 75 'ini kaplamaktadır. Böylesine geniş bir yayılım gösteren sedimanter kayaç grubunun ne kadarını karbonat kayaçların oluşturduğu bilinmemektedir. Bunun yanında karbonat kayaçlarının oluşumunun Prekambrien'den başlayıp günümüze kadar devam ettiği düşünülecek olursa bu tip kayaçların, dolayısıyla dolomit varlığının çok büyük oranlarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Nitekim dünyada pek çok ülkede dolomit rezervi bulunduğunun bilinmesine rağmen rakamsal değerlere ulaşılamamıştır. Dolomit en çok bulunan karbonatlı minerallerin en bilinenlerindendir. Ticari olarak dünya üzerinde çok geniş ölçekte üretilir ve çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Ancak refrakter hammadde olarak kullanımı oldukça sınırlıdır. Sadece konusunda uzman birkaç üretici tarafından üretilmektedir. Bu üretici kuruluşlar dünyada bu türdeki hammaddeyi ellerinde tutmaktadırlar. Refrakter kalite ve dead burned dolomit üretimi de aynı kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. Günümüzde talepte oluşan gerileme, daha yüksek refrakter kaliteli ürünlerin üretilmesine olanak sağlamıştır. Her şeye rağmen dolomit belli alanlardaki talebi istikrarlı bir şekilde karşılamakta hatta rakip ürünlere karşı da başarı ile yerini korumaktadır. Endüstriyel hammaddeler ile uğraşanlar, dolomit pazarının son derece yarışmacı ve değişken olduğunun bilincindedirler. Her şeyden önce dolomit ve kireçtaşı gibi karbonatlı kayaçların dünya sedimanter kayaçlarının % 15'i olduğu düşünülecek olursa, her ülkede diğer minerallere oranla daha fazla üretimin yapıldığı bir endüstriyel hammadde olduğu düşünülebilir. Keza dünyadaki taşocağı madenciliğinin % 75'i karbonatlı kayaçlardan gerçekleştirilmektedir. Ancak refrakter ve dead burned dolomit sözkonusu olduğu zaman durum oldukça farklı olmaktadır. Bu kalitedeki rezervlere çok sınırlı alanlarda rastlanmaktadır. Bu kalitede dolomit üreten üreticiler dünyada oldukça sınırlıdır. Global Pazar dikkate alındığında refrakter dolomit üreticileri sadece 6 tanedir ve bunların beşinin merkezleri Avrupa'da bulunmaktadır. Bu altı şirket tarafından yapılan dünya üretimi 2 milyon ton dead burned dolomit civarındadır. Tüketim Alanları Dolomit, fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak endüstride bir çok alanda kullanılır. Bunların en önemlileri aşağıda belirtilmiştir. Yol inşaatlarında ve beton yapımında dolgu maddesi Ziraatte, gübre yapımında dolgu maddesi olarak ve toprak ıslahında. Cam ve soda sanayiinde üretimde. Boya sanayiinde dolgu maddesi Seramik Kimya sanayiinde beyazlatıcı Suyun Kimya sanayiinde Ferrosilikon Refrakter tuğla ve harçların üretiminde. Demir-Çelik sanayiinde demir cevherinin sinterlenmesinde, çelik üretiminde curuf yapıcı ve refrakter tuğlaları koruyucu Kullanım alanlarından en önemlileri refrakter malzeme imali ve kalsine edildikten sonra çelik üretiminde istenmeyen safsızlıkların cürufa geçmesini sağlamak amacıyla flux olarak kullanımıdır. Bu nedenle, dolomitin en çok tüketildiği endüstriler, cam ve soda, refrakter ve demir-çelik'tir. Esas olarak çoğu refrakterlerin ana pazarı demir çelik endüstrisidir. Ancak bunun yanı sıra dolomit refrakter ürünleri çimento döner fırınlarında, dik kireç fırınlarında ve dolomit döner fırınlarında refrakter malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Refrakter dolomitlerin ana kullanım alanları Tablo 1'te verilmektedir. Tablo 1. Dead Burned Dolomitlerin Refrakter Teknolojisindeki Uygulama Alanları . Dolomit Tuğlalar Dolomit Monolitikleri BOF Astarları EAF altlarının sıcak onarımında Çelik Potaları BOF Pota Fırınları Fetter Yatak malzemesi katkısı VAD Kanalları Dِvme ucu malzemesi VOD Kanalları Dolgu malzemesi AOD Kanalları اimento fırınları yanma zonları Kireç Fırınları Kaynak Industrial Minerals June 1998, Refractory Dolomite Ed. Mike O'Driscoll. Temel konvertor teknolojisinin 1886 yılında kullanılmaya başlaması ile birlikte çelik imalat kanallarında astar malzemesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1950 yılında Avusturya'da LD çelik prosesinin geliştirilmesi sırasında dolomit astar malzemesi olarak seçilmiştir. Günümüzde dolomit orijinli, pişmiş tuğlalar ve zift bağlayıcılı tuğlalar ile dolomit-karbon ve dolomit magnezit katkılı çeşitli ürünler şeklinde dünyada geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Refrakter dolomitler esas kullanım alanı, çelik potalarında, fırınlarda, AOD,VOD ve VAD kanallarında, BOF ve çimento fırınlarında astar malzemesi olarak refrakter tuğlalar şeklinde olmaktadır. Dolomit refrakterlerinin esas rakibi çelik potalarda özellikle kullanılan alümina-magnezya tuğlalarıdır. Özellikle kaynakları kendilerinde olduğu için Çin ve Japonya gibi ülkelerde, bu tür refrakterler göreceli olarak daha ucuz olduklarından, dolomite göre daha çok tercih edilmektedir. Nitekim bu ülkelerde yılda birkaç bin ton gibi çok az oranda, bu amaca yönelik dolomit kullanılmaktadır. Dolomit için ikinci önemli pazar, monolitik sektörüdür. Dolomitik monolitikler EAF tabanının tamirinde kullanılmaktadır. Bu tür monolitikler % 20-70 arasında dead burned dolomit içermektedir. Günümüzde global kriz nedeniyle demir çelik endüstrisindeki negatif gelişmeler dolomit pazarını da olumsuz yönde etkilemiştir. Dolomit pazarı çok büyük bir sıçrama yapamamakla birlikte var olan çizgisini korumuştur. Gelişmeler yüksek saflıkta refrakter ürünlerine yönelimi ortaya koymaktadır. Paslanmaz Çelik Pazarında Dolomitin Kullanımı Paslanmaz çelik sektöründe özellikle refrakter dolomitler açısından bir miktar gelişme gözlenmiştir. Dolomit refrakterleri özellikle AOD kanallarında kullanılan favori bir malzeme olmuştur. Bu yüzden de mag-krom ürünlerinin yerine geçmektedir. Dünya paslanmaz çelik üretimi 1994 yılında milyon tondan 1997 yılında milyon tona ulaşmıştır. Büyüme hızı % olmuştur. Paslanmaz çelik üretimindeki kapasite artışları % 75 oranında AOD proseslerinde gerçekleştirilmiş, VOC,CLU,MRP,VODC ve VOD proseslerindeki kapasite artışı hemen hemen aynı kalmıştır. Günümüzde kullanılan AOD proseslerinde, 1700 oC sıcaklıkların üzerinde ve CO2 kısmi basıncı altında ekonomik yaklaşımlar da dikkate alındığında en iyi randıman vermesi bakımından son zamanlarda, dolomit ve dolomit magnezya tuğlaları kullanılmaktadır. Pişmiş dolomit tuğlalar % 40 magnezya ve belli oranlarda da zirkon veya fused magnezya içerebilmektedir. Düşük porozite ve permeabiliteye sahip, ayrıca silikat cürufuna karşı da dirençlidir. Çimento Sektöründe Dolomitin Kullanımı Dolomitin diğer bir kullanım alanı çimento fırınlarıdır. Günümüzde çimento fırınları yanma zonlarında kullanılan mag-krom tuğlalarının çevreye zararlı etkilerinden dolayı, bu refrakterler yerine dolomit refrakterlerinin kullanımı gittikçe artmaktadır. Çimento fırınlarında kullanılan mag-krom tuğlalar, hegzavalent Cr+6 krom içeren zararlı artıklar oluşturmaktadırlar. Bu iyon refrakter tuğla yüzeyinde atmosfer koşulllarında çözünebilen kanserojen bileşikler oluşturmaktadır. Dolomit tuğlaları çimento fırınında yüksek silika modüllü olsa bile, çok iyi bir kaplama formasyonu oluşturması ile tanınmaktadır. Dolomit tuğlaları sürekli olarak çalışan çimento fırınlarında en iyi maliyet/performans oranını yakalayarak, 40 yıldır kullanılmaktadır. Ancak kullanılan yakıtın değişim hızındaki artış, yanma zonunda kullanılan temel tuğlalar üzerindeki aşınmanın ivmelenmesine sebep olmuştur. Gerek çevre kirliliği baskısı gerekse teknik olarak karlılıktan uzaklaşma, refrakter imalatçılarının iki alternatif üzerinde yoğunlaşmalarını gerektirmiştir. Bunlar; magnezya-spinel ve dolomit- magnezya tuğlalarıdır. Bu konu ile ilgili olarak yapılan testler, magnezyaca zengin dolomit tuğlalarının çimento fırınlarında mükemmel özellikler gösterdiği saptanmıştır. Üretim Dead Burned Dolomit Üretim ve Özellikleri Dead burned dolomit, doğal dolomitin CaCO3,MgCO3 döner ve dik fırınlarla, kömür veya linyit kullanılarak kalsine edilmesi ile elde edilmektedir. Kalsinasyon veya sinterleme prosesi ham dolomitin kristal boyutu ve tane boyutu ile doğrudan ilişkili olmaktadır. Fakat burada en etkili faktör, curuflaşma özelliklerini ortaya koyan emprütelerin miktarıdır. Demir oksit, sinterleme hızı ve yayınımı bakımından önemli etkiye sahiptir. Ham dolomitin, dead burned dolomit işlemi için -25 + 5 mm boyut aralığına kırılarak, fırına şarj edilir. Dik fırın kullanılması durumunda, +50 mm'den büyük parçaların kullanılması gerekmektedir. Ayrıca kullanılan dolomitin, aşağıda verilen koşullara da uygun olması gerekmektedir. Hacimce MgO oranının % 18'den büyük olmalı. CaO/MgO oranının 'dan küçük olmalı Safsızlık her boyut dağılımı için; SiO2, Fe2O3, Al2O3, MnO içeriği % arasında olmalı. Kristal Boyutu < mm ve mümkün olduğunca homojen olmalı Hacimce Porozite < %5 olmalı Ham durumda ve kalsine durumda yeterli mukavemete sahip olmalı Dead burned dolomit,farklı kalitede iki ürün olarak üretilmektedir. Bunlardan birincisi yüksek saflık dereceli High Purity Grade üründür. Bu ürün 1800 oC sıcaklıkta ve direkt kalsinasyon işlemi ile elde edilmektedir. Elde edilen ürünün yoğunluğu gr/cm3'dür. Bu işlem dolomitin peletleme, sinterleme veya kalsinasyonu ile elde edilir. İkinci ürün iyi kaliteli ürün Fettling Grade 'dür. Bu ürün 1400 ile 1600 oC arasında, demir oksit yardımıyla dolomitin döner fırınlarda kalsinasyonu ile elde edilmektedir. Kalsinasyon, pişirme prosesini birinci aşamasında önemli role sahip olmaktadır. Eğer sinterleme yeteneği zayıf ise ikinci kalsinasyon aşaması gerekli olabilmektedir. Dolomit magnezya klinkeri eldesi için 1800oC sıcaklıkta hem karbonatların hemde oksitlerin yoğun bir şekilde karıştırılarak biriketlenmesi ve daha sonra kalsine edilmesi gerekmektedir. EAF teknolojisi kullanılarak 70/30 dolomit/magnezya oranında bir karışım hazırlanarak fused dolomit elde edilmektedir. Gri kahverengi renge sahip olan dead burned dolomitlerin yoğunluğu 'den büyük, porozite oranı % 8'den küçük, kristal boyutlarıda 2-20 mikron arasında olmaktadır. Dolomitler arzu edilen son kullanım alanının gereksinimlerine uygun olarak değişik MgO/CaO oranına sahip olabilmektedirler. Ancak safsızlık miktarının % 2 'den az olması zorunluluktur. Tipik olarak, refrakter endüstrisinde kullanılan dead burned dolomitler % 40 civarında MgO, % 58 civarında CaO ve maksimum % 2 civarında toplam SiO2 , Al2O3 ve Fe2O3 gibi emprüteler içermesi gerekmektedir. Refrakter kaliteli dead burned dolomit içeriği Tablo 2'de verilmektedir. Tablo 2. Refrakter Kaliteli Dead Burned Dolomit Özellikleri . ELEMAN MİKTAR % CaO 58-62 MgO 36-41 SiO2 Fe2O3 Al2O3 MnO Industrial Minerals June 1998 Üretim Yöntemi ve Teknoloji Çoğu dolomit madenleri dünyada açık işletme yöntemleri ile işletilmektedir. Ancak bazı ekonomik ve çevre koşulları nedeniyle kapalı işletme olarak çalışan işletmelerde mevcuttur. Açık işletme yöntemi, delme patlatma ve basamak oluşturularak yapılmaktadır. ABD 'de 1989 yılında toplam 57 milyon ton karbonatlı kayaç üretimi yapılmış ve bunun da % kapalı işletmelerden elde edilmiştir. Dolomit üretiminde her ne kadar açık işletme yöntemi yaygın ise de İsveç'te "Emstron" ve Finlandiya'daki "Lohja Corp" şirketleri kapalı işletme yöntemi ile dolomit üretmektedirler. Kapalı maden işletmeciliği oda-topuk yöntemi ile yapılmakta olup, m'lik odalar oluşturulmaktadır. Arazi koşullarına bağlı olarak, 15 m. yüksekliğe kadar tavan yüksekliği bırakılabilmektedir. Üretim panolarından cevher nakliyatı 22-45 ton'luk kamyonlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Dead burned veya fused dolomitler, dolomit kaynaklı refrakterlerin ana yapılarıdır. Tipik olarak, % 40'dan az MgO, % 50'den fazla CaO içerirler. Kullanılan yerlerin özelliklerine ve performansına bağlı olarak,zirkon, magnezya, fused malzeme, demir oksit ve diğer spesifik malzeme konsantrasyonları değişir. Bu tip katkılı refrakter dolomitlere zengin dead burned dolomit adı verilir. Ayrıca bunlardan monolitikler veya özel şekillerde preslenmek suretiyle değişik kullanım amaçlı biriket ürünler elde edilir. Magnezya dolomit biriketleri, dead burned veya fused dolomit ile dead burned veya magnezyanın 70/30, 50/50 ve 30/70 gibi değişik oranlarda karışımından oluşmuş ürünlerdir. Bu ürünler % 50-90 arasındaki MgO, % 10-20 arasında CaO içermektedirler. Dead burned dolomitler istenilen formülasyonda karıştırıldıktan sonra bağlayıcı malzeme eklenerek preslenmektedir. Bu tür briketlerin eldesi için iki ana yol bulunmaktadır. Bunlar; Seramik veya doğrudan bağlı ateş biriketler Sinter veya fused dolomitler 1500 oC'lik tünel fırınlarda ısıl işleme tabi tutularak hidrasyona karşı mukavemetinin artması için bitüm veya zift emprenye edilmektedir. Burada sisteme zirkon eklenmesi termal şoklara karşı dayanımı arttırmaktadır. Karbon veya resin bağlı temperlenmiş biriketler Bağlayıcı olarak kömür katranı veya fenol resinler kullanılarak grafit veya karbon olup veya olmaksızın olması durumunda cüruflaşma direnci artar,sinter dolomit ve düşük demirli magnezya 300 oC'de temperleme işlemine tabi tutularak magnezya-dolomit klinkeri elde edilir. Demir çelik endüstrisinde refrakter malzeme olarak kullanılan dolomit astarların avantajları şunlardır; Ergimiş çeliğe daha düşük düzeyde oksijen sağlar. Vakum ve atmosfer basıncından daha düşük basınç koşullarında, yüksek stabilite gösterir. Düşük FeO içerikli proses cüruflarına karşı yüksek direnç gösterir. Dolomit astar ayrıca Çimento fırını yanma zonunda iyi kaplama davranışı gösterir. Dolomit astarların dezavantajları; Nemli ortamlarda hidrasyona duyarlıdır. Asit curuf proseslerine karşı direnci düşüktür. Karbon yanıp uzaklaştıktan sonra, karbon bağlı biriketler curuf infiltrasyonuna maruz kalabilir. Curuf tarafından yoğun biçimde infiltrasyona uğramış biriketlerin sıcak yüzünde kırıklanma oluşur. Refrakter astardaki CaO, SO3 veCO2 ile reaksiyona girerek çimento fırınlarında tuz oluşmasına yol açar. İkame Ürünler Kalsiyum Karbonatlı kayaçlar yerine kullanılabilecek olan alternatif mineraller aşağıda verilmiştir. Dolgu Malzemesi ATH, barit, feldspar, kaolin, mika, nefelinli siyenit, perlit, pirofillit,talk, mikrokristalen silika, vollastonit Agrega bazalt, çört, diabaz, granit, kuvarsit, kumtaşı, şist, mıcır MgO manyezit, deniz suyu veya tuzlu su manyezit ve brusit Refrakter manyezit, krom-manyezit, olivin Dış Ticaret Karbonatlı kayaçların pazarlanmasında; tane boyutu ve tane boyut dağılımı, CaCO3 içeriği, yağ absorbsiyon özelliği, demir oksitli istenmeyen safsızlık ve asitte çözünemeyen madde miktarı, dolomitte MgO içeriği, önemli olan parametrelerdir. Dünyanın bir çok yerinde ihracat ve ithalat yapılmakla birlikte dolomit ihracatçısı ülkelerin başında Belçika, Kanada ve Güney Kore gelmektedir. En büyük dolomit ithalatçısı ülkeler ise Japonya, Fransa ve İngiltere'dir. Dolomit sektöründeki önemli bazı şirketler; Baker Refractories, ABD, Lhoist Group, Belçika, Laradus Vermögensverwaltung GmbH, Almanya, Lafarge SA, Fransa, Veitsch Radex AG, Avusturya, Carmeuse, Belçika, SA Dolomies de Marcheles-Dames, Belçika, Wülfrather Fuerfest und Dolomitwerke GmbH&Co., Almanya, Redland Aggregates Ltd İngiltere, Redland Quarries Ltd Kanada, Redland Ohio Inc ABD, Dolomite Franchi SpA, İtalya, Calcinor SA, Dolomitas-del Norte SA İspanya'dır. TÜRKİYEDE DURUM Rezervler Dolomit Türkiye'de Kambrien'den Tersiyer'e kadar oldukça uzun bir yaş aralığında bulunmaktadır. Coğrafik olarak da oldukça yaygındır. Hemen hemen her yörede az veya çok miktarda dolomit zuhurlarına rastlamak mümkündür. Dolomit, kireçtaşlarında kalsiyumun yerini kısmen magnezyumun alması ile oluşmaktadır. Bu yüzden bu iki kayaç grubu daima beraber bulundukları gibi birinden diğerine de kolaylıkla geçiş göstermektedirler. İyi bir dolomitte MgO miktarı % 20 civarında olmaktadır. Türkiye'de bulunan dolomitler sanayide kullanılabilir nitelikte olup genellikle demir içerikleri de düşüktür. Ülkemizde dolomit coğrafik olarak oldukça geniş bir yayılım göstermektedir. Buna rağmen dolomit etüdleri devam ettirildiği sürece ortaya daha çok sayıda dolomit yataklarının çıkacağı açıktır. En azından mevcut yataklar ülke ihtiyacını uzun yıllar rahatlıkla karşılayabilecek durumdadır. Günümüzde üretim yapılan ve yapılmayan değişik büyüklüklerde bir çok dolomit yatağı mevcuttur. Tablo 3'te Türkiye dolomit yatakları ve rezervleri verilmektedir. Tüketim Dünyada olduğu gibi ülkemizde de karbonatlı kayaçlar bir çok endüstri dalında yaygın olarak kullanılmaktadır. Dolomitin büyük bir bölümü demir-çelik sanayiinde kullanılmaktadır. Karbonatlı kayaçlar farklı özellikleri sayesinde bir çok endüstri dalında kullanılan hammaddelerdir. Dolomitin fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak bir çok kullanım alanı mevcuttur. Kimyasal özellikleri göz önüne alındığında dolomit MgO içermesinden dolayı gübre yapımında ve toprak ıslahında, çimento, tuğla, dolomitik sönmemiş kireç soda sanayii ve cam endüstrisinde kullanılmaktadır. Dolgu maddesi olarak da özellikle boya ve kimya endüstrisinde önemli bir yere sahiptir. Ancak en önemli tüketim alanı demir-çelik sanayidir. Bu endüstri dalında cüruf yapıcı ve refrakter malzeme imalinde kullanılmaktadır. Ülkemizde ilk olarak 1954 yılında tarafından refrakter malzeme olarak kullanılan dolomit son zamanlarda yüksek fırınların astarlanmasında ateşe dayanıklı tuğla yapımında manyezitin yerini almıştır. Demir- çelik sanayide cüruf yapıcı olarak kullanıldığında ayrıca başta Kükürt olmak üzere bazı safsızlıkların cürufa geçmesini sağlamaktadır. Dolomitin çok büyük bir bölümünü tüketen Erdemir, İsdemir, Kardemir, Şişecam Anadolu Cam sanayii, Kromsan ve Tügsaş'tır. Bu kuruluşların 1988-1993 yılları arasındaki ortalama yıllık tüketimi 550 bin ton civarındadır. Üretim Ürün Standartları Karbonatlı kayaçlar birçok alanda tüketilmektedir. Bu nedenle de gerekli olan nitelikler ve sınırlamalar da değişiklikler göstermektedir. Dolomitte kullanılacağı yere göre bazı fiziksel ve kimyasal özellikler aranmaktadır. İskenderun demir çelik tesislerinde sinter ve yüksek fırınlarda kullanılan dolomitte; MgO % CaO % Al2O3 + SiO2 % olması gerekmektedir. Ayrıca ateş zayiatının % ve nem oranının da % 3'ü aşmaması gerekmektedir. Bununla beraber; Sinterde kullanılacak olan dolomitin 0-80 mm Yüksek fırında kullanılacak dolomitin 5-35 mm Çelikhanede kullanılacak dolomitin 35-60mm boyut grubunda olması gerekmektedir. Ereğli demir çelik fabrikalarında dolomitte aranılan özellikler ise şu şekildedir; MgO % min. CaO % max. Al2O3 + SiO2 % max. Tane boyutu 10-100 mm arasında olması gerekmektedir. Şişe Cam Fabrikalarında aranılan özellikler; MgO % 19 CaO % 34 Bunun yanısıra tane boyutunda bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Örneğin; kullanılan malzemedeki + mm boyutlu malzeme oranı maksimum % 1, + 125 mikron boyutlu malzeme oranının da min % 5 olması ve ses izolasyonunda kullanılacak cam pamuğu imali için kullanılan dolomitlerde aranılan özellikler Tablo 3'de verilmektedir. Tablo 3. Isı ve Ses İzalasyonunda Kullanılan Dolomitlerde Aranılan Özellikler Eleman Min % Max % MgO 10 13 CaO 16 21 Al2O3 8 12 Fe2O3 2 3 SiO2 24 32 Ateş Zayiatı 26 29 Kaynak DPT VII. Beş Yıllık ÖİK Raporu. Görüldüğü üzere çeşitli sanayi dallarında kullanılan dolomitlerde amaca göre birbirinden farklı fiziksel ve kimyasal özellikler istenmektedir. Ayrıca üreticiler, piyasanın gereksinimine göre kalsine dolomit, sinter dolomit ve dead burned dolomit gibi değişik tiplerde, kısmen işlenmiş dolomit olarak da vermektedir. KaynakMadencilik Politikaları ÖzeI İhtisas Komisyonu Raporu Binalarda yapı malzemesi olarak kullanılan cam malzemenin büyük bir yüzdesini pencere camları oluştururlar. Dış ortam ile iç ortam arasında görsel ilişkinin kurulmasında çok önemli görevi olan pencerelerin büyük bir yüzeyini ise yine pencere camları meydana getirir. Birçok cam çeşidi bulunmakta olup, en sık kullanılanları aşağıdaki şekilde suralayabiliriz. Normal Pencere Camları Normal pencere camları değişik kalınlıklarda ve çekme yöntemi ile üretilen camlardır. Pencerelerde kullanılan camların kalınlıkları anma adı olarak 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 mm’dir. Isı yalıtımı sağlamak açısından cam kalınlığını artırmanın rasyonel bir yanı bulunmamaktadır. Cam kalınlığının artması bir yerden sonra pencere doğramasına fazla yük vereceği için özellikle ahşap doğramalarda kanatların sarkmasına yol açabilir. Bu bakımdan kanat büyüklüğünün artması halinde doğrama kesitlerinin buna göre tasarlanmasında yarar vardır. Ahşap doğramaya ahşap çıta ile cam takılmasında genelde çıtanın dışa gelmesine dikkat etmek gerekir. Burada esas amaç, suyun içeriye girmesine engel olmaktır. Ahşap çıtanın altına bir miktar cam macunu konması suyun girmesini daha iyi önler. Bazı hallerde ahşap çıtanın iç taraftan konması ile de cam takılması mümkündür. Bu durumda “U” profili şeklinde plastik ya da kauçuk bir profilin içine sokularak, çepeçevre ahşap çıta ile bastırılarak ve sarı ahşap vidası kullanılarak tespiti uygundur. “U” profili şeklindeki plastik ya da kauçuk profilin su geçirmezlik açısından sürekliliğini sağlamak için köşolerde birbirine kaynaklanması gerekir. Aksi durumda, bu noktalardan girecek su, doğramanın kısa zamanda çürümesine neden olabilir. Ahşap çıta ile cam takılmasında çıtaların çivilenmesi yerine yuvarlak başlı sarı ahşap vidalarının kullanılması daha iyidir. Metal ya da plastik doğramalarda, cam, dolu kesitli çıta profilleri ile ya da doğramanın kendisine özgü cam çıtası ve yardımcı sızdırmaz!ık profilleri kauçuk, plastik vb kullanılarak takılması gerekir. Normal pencere camları 2-7 mm kalınlıkta üretilir. Ahşap doğramalara normal pencere camları takılması için doğrama profiline camın oturacağı bir cam dişi lamba açılır. Bu dişin derinliği, cam kalınlığı +12 mm olmalıdır. Genişliği ise 12 mm dolaylarındadır. Cam yerine yerteştirildikten sonra macun çekilir. Bunun için yeterli genişlikle bir ıspatula ya da iskarpela kullanılabilir. Camın başlangıçta doğramaya tespitinde kullanılan cam çivisinin asıl görevi macun çekilinceye kadar camın düşmemesini sağlamaktır. Cam macunu çekildikten sonra macun yüzü pencere doğraması ile birlikte boyanmalı, macunun kuruyarak plastikliğini kaybetmesine olanak verilmemelidir. Pencere camı, arıtılmış silis kumu, kireç taşı tozu, kalsiyum karbonat ya da kalsiyum hidroksit ve sodyum sülfat malzemelerinin bileşiminden oluşur. Hava Tabakalı Camlar Hava tabakalı camlar, cam yüzeyinden ısı kaybını önlemek amacıyla üretilirler. Isı kaybını önlemenin gerektirdiği konstrükslyon biçimi aynı zamanda sesin geçişini de önemli ölçüde engelleyebilmektedir. Isı kaybını önlemek amacıyla üretilen hava tabakalı camlar, aralarında hareketsiz hava bulunan iki veya üç adet camın kenar kısımlarının dış hava ile bağlantısının kesilmesi yoluyla oluşturulurlar. Ancak iki cam levha arasında bulunan havanın nemi ya üretim sırasında önlenir ya da iki cam levhanın arasına konan metal veya plastik profilin İçine yerleştirilen nem alıcı maddelerle engellenir. Böylece iki cam arasındaki havanın nemi alınarak yoğuşma olasılığı ortadan kaldırılmış olur. Ülkemizde üretilmekte olan hava tabakalı camlara örnek olarak; ısıcam gösterilebilir. Bu hava tabakalı camlarda ise, cam levhalarının bir araya getirilmesinde kullanılan ve ara mesafeyi oluşturan alüminyum profil içine nem emici malzeme yerleştirilerek iki cam levha arasındaki hava yastığının nemi alınmakta, kullanılan elastik macunlarla da hava yastığının dış hava ile bağlantısı kesilmektedir. Hava tabakalı camların değişik malzemeden pencere doğramalarına yerleştirilmesinde dikkat edilecek iki önemli nokta; hava tabakalı camın ağırlığının göz önüne alınarak yeterli kesite kanat profili sağlanması ile hava tabakalı camın yerleştirileceği cam dişi büyüklüğüdür. Hava tabakalı camın ahşap doğramaya takılmasında PVC takozlar kullanılır. Hava tabakalı camın ağırlığını dengelemek ve kanadın sarkmasını önlemek amacıyla taşıyıcı ve yan takozlar; kanat ve çıta ile hava tabakalı cam arasında aralık sağlamak ve camın rüzgar basıncı altında oynamaması için titreşim takozu kullanmaktır. Mat Camlar Matlaştırma işlemi camın yüzeyini pürüzlendirerek saydamlığını bozduğundan camın arkasını göstermemesini sağlar. Bu işlerle birlikte camın ışık geçirgenliği de azalır. Ancak bununla beraber pürüzlendirilmiş cam yüzey ışığı yeniden yayan bir ekran oluşturacağından bu tür camlar ışığın daha derinlere yayılmasında kullanılabilirler. Mat camların yapıda kullanılma yerleri; kapılar, pencereler, görüntü istenmeyen yerler, aydınlatma armatürleri ile ışığın daha homojen yayılması istenen hallerde ışık kaynağının önü gibi yerlerdir. Ayrıca matlaştırma işleminin bir dekorasyon niteliğinde alındığı hallerde bu tür mat camlar hafif bölme elemanı olarak da kullanılabilirler. Cam yüzeyini matlaştırma yöntemleri şunlardır; Basınçlı kum püskürtülerek matlaştırma, Asitle matlaştırma Dağlama ve Parlatma Polisaj’dır. Kristal Camlar Kristal camlar kurşun oksit içeren camlardır. Kristal cam, nispeten yumuşak olması nedeniyle işlenmeye daha uygun bir cam türüdür. Kurşun oksit camlara berraklık vermesi ve camın ışık geçirgenliğini artırması nedeni ile cam franülüne dahil edilmektedir. Cama kurşun oksit katılması camın sertliğini azaltmakta; camın levha olarak üretilmesinden sonra özel parlatma makinelerinde aşındırıcılar kullanılarak yüzeyleri parlatır. Kristal camlar gerek yüzeylerinin düzgünlüğü ve gerekse ışığı çok iyi geçirmesi gibi özellikleri yanı sıra daha kolay işlenebilmesinin sağladığı yararlar ve etkiler nedeniyle uygun yerlerde kullanım alanı bulmaktadır. Kristal camın yapı dışındaki en önemli kullanım alanı vazo, kase, kül tablası gibi ev ve süs eşyası üretimidir. Float Camlar Float cam, çekme yöntemi ile elde edilen levha camının erimiş kalay üzerinden yüzdürülerek geçirilmesi yoluyla üretilir. Adını üretim teknolojisinden alan float cam, uluslar arası standartlara uygun, üstün kaliteli bir camdır. İki yüzü birbirine paralel, pürüzsüz, dalgasız ve parlaktır. Yüzeyler çok parlak ve tamamen pürüzsüz olduğu için, işlenen camın bir bölümünün kaybına neden olan perdahlama ve cilalama işlemlerine gerek yoktur. Float camlar ayna yapımında büyük ölçüde kullanılmaktadır. Float cam ülkemizde Kırklareli’nde kurulmuş bulunan Trakya Cam Sanayi tarafından üretilmektedir. Float camlar 3-19 mm kalınlık, m genişlik ve m uzunluğunda üretilmektedir. Empirme Camlar Emripme camlar, dökme-silindirleme yöntemi ile şekillendirilen camlardır. Düzlem bir döküm masası üzerine dökülen erimiş cam hamuru üzerinden üstünde girintili, çıkıntılı desen bulunan metal bir silindir geçirilmesi ile, diğer bir deyişle baskı yöntemi ile elde edilirler. Empirme camlar kendi aralarında, örneğin; Kadetral, Sitriye, Buzlu, Orneman vb. gibi isimlerle anılırlar. Güvenlik Camları Güvenlik camları genelde görüntü istenen hallerde kullanılan çok zor kırılan ya da kırıldığında kesici parça oluşturmayan camlardır. Böylece camın kırılması halinde insana zarar vermesi engellenmiş olur. Temperlenmiş Camlar Öngerilmeli Camlar Temperlenmiş camlar, yapılarda adi cama nazaran daha fazla mukavemet istenen hallerde ve adi camın kırılması halinde kesici parça etkisinden kaçınmak gereken yerlerde merdiven korkulukları vb yerler ile oto camları kullanan bir güvenlik camıdır. Bu camlar ülkemizde 5, 6 ve 10 mm kalınlıklarda üretilmektedir. Tabakalı Camlar Lameks Tabakalı güvenlik camları temperlenmiş camların kullanıldıkları yerlerde kullanılırlar. Ülkemizde tabakalı camlar, iki cam levha arasında ki Polivinil Bütiral PVB folyo tabakasının renkli ve renksiz olanları ile adi cam, mat cam ve güneş kontrol camlarının değişik düzenlemeleri halinde üretilmektedirler. Tabakalı camlar her tür doğramaya uygulanabilir. Cam ölçüsü, cam yuvası boşluğundan en ve boy alınarak 8 er mm daha küçük olmalı ve tabakalı cam takozlama yolu ile yerleştirilmelidir. Tabakalı özel bir türü ateşli silahların delici etkisine dayanıklıdır. Bu tür cama kurşun geçirmez cam da denilmektedir. Bu tür camlar çok katlı olarak yapıldığı için kurşun geçirmez nitelik kazanmaktadır. Telli Camlar Telli camlar, camın hem kırılmasına karşı direncini artırmak hem de kırıldığında dağılmasını engellemek üzere içine tel yerleştirilmesi ile elde edilirler. Telli camlar daha çok yatay ya da yataya yakın az eğimli yerlerde özellikle kırıldığında dağılmaması gereken yerlerde kullanılırlar. Mekanik darbelerle dağılmayan telli camlar ısıl şoklarda da dağılmazlar. Yangınlarda patlayan adi camların bu önemli sakıncası telli camlarla giderilmiştir. Cam Filmi Multifilm ile pencere gibi elemanlardan oturulan mekana istendiği kadar ışığın içen girmesini sağlar. Uygulaması son derece kolay ve çevreye zarar vermeyen bu sistem iş yerlerinde, ofislerde kış bahçesinin teras ve yan camlarında rahatlıkla kullanılabilir. Cam filmleri pencere veya ışık alan mekanların perdelenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Silikon Cephelerde Cam Seçimi Dolomit, doğal bir kaya oluşturan mineral, magnezyum ve kalsiyum karbonat karışımıdır CaMg [CO3] 2. Bazı dolomit örnekleri kırılgandır, kolayca çizilebilir, ancak kireçtaşından farklı olarak daha kötü çözünürler. Dolomit yüksek sıcaklıkların etkisi altında erimez sadece 1, 2020İçindekiler1 Dolomit taşı nerede kullanılır?2 Dolomit Türkiye’de çıkarılır mı?3 Dolomit taş ne işe yarar?4 Dolomit doğal taş mı?5 Dolomit ne yapiminda kullanilir?6 Dolomit nerelerden çıkarılır?7 Dolomit taşı nereden çıkıyor?8 Dolomit filtre ne işe yarar?Dolomit taşı nerede kullanılır?Dolamit taşlar nerelerde kullanılır?Çiçek altlarıAğaç Türkiye’de çıkarılır mı?Kalsiyum ve magnezyum içeren karbonat bileşiminden oluşan ve Türkiye'nin en değerli doğal taşı olarak nitelendirilen "beyaz dolomit taş", Balıkesir'in Marmara Adası'ndan taş ne işe yarar?Fiziksel özellikleri bakımından beton yapımı ve yol inşaatlarında daha çok kullanılmaktadır. Kimyasal özellikleri bakımından da ağırlıklı olarak gübre yapımında kullanılmaktadır. Tuğla, çimento, cam, soda sanayi de kullanılabilen dolomit taş kimya sanayide boyanın da en önemli içeriğinden birini doğal taş mı?Dolomit taşları magnezyum ve kalsiyum karbonat minerallerini içerir. Doğal bir kayadan ne yapiminda kullanilir?İçerdiği MgO'den dolayı dolomit ziraatta gübre yapımında, toprak ıslahında, tuğla, çimento, Dolomitik sönmemiş kireç, cam, soda sanayinde kullanılmaktadır. Basta boya olmak üzere kimya sanayicinde de dolgu maddesi olarak önemli bir nerelerden çıkarılır?Amerika Birleşik Devletleri'nin dışında Birleşik Krallık, Avusturya, Belçika, Japonya, Polonya, İspanya, Kanada, Brezilya, Almanya ve Avustralya yılda 1 milyon tonun üzerinde dolomit üreten taşı nereden çıkıyor?Dolomit yatakları tüm dünyada bulunmaktadır. Madenin çıkarıldığı ana ülkeler ABD, Kanada, Meksika, İsviçre, İtalya ve İspanya' filtre ne işe yarar?Dolomit filtre, fiberglas tank içine dolamit minerali konularak, suyun ph değerini yükseltmek veya suya kaybetmiş olduğu mineralleri tekrar kazandırmak için kullanılır.

dolomit ve cam yapımında kullanılmaktadır